ਬਹੁ ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ

---

ਟ, ਠ, ਡ, ਢ, ਤ, ਦ, ਧ, ਨ, ਪ, ਫ, ਬ

---

43. ਟਿੱਕਾ

(ੳ) ਤਿਲਕ : ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਮੱਥੇ ਉੱਪਰ ਕੇਸਰ ਦਾ ਟਿੱਕਾ ਲਾਇਆ।

(ਅ) ਮੱਥੇ ਦਾ ਗਹਿਣਾ : ਨਵੀਂ ਵਿਆਹੀ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉੱਪਰ ਸੋਨੇ ਦਾ ਟਿੱਕਾ ਸੋਭ ਰਿਹਾ ਸੀ।

(ੲ) ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ : ਕਲ੍ਹ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਟਿੱਕਾ ਜਸਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ।

44. ਟੋਟਾ

(ੳ) ਟੁਕੜਾ : ਮੈਂ ਗੰਨੇ ਦਾ ਇਕ ਟੋਟਾ ਚੂਪਿਆ ।

(ਅ) ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਚਾਵਲ : ਮੈਂ ਬਾਜ਼ਾਰੋਂ ਬਾਸਮਤੀ ਦਾ ਟੋਟਾ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ।

(ੲ) ਘਾਟਾ : ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਨਫ਼ਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਟੋਟਾ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

45. ਟਿੱਕੀ

(ੳ) ਗੋਲੀ : ਮੈਂ ਦਵਾਈ ਦੀ ਟਿੱਕੀ ਖਾ ਲਈ ਹੈ।

(ਅ) ਸੂਰਜ : ਸੂਰਜ ਦੀ ਟਿੱਕੀ ਚੜ੍ਹ ਪਈ ਹੈ।

(ੲ) ਰੋਟੀ : ਤੂੰ ਜ਼ਰਾ ਵੱਡੀ ਰੋਟੀ ਪਕਾ, ਇਹ ਕੀ ਟਿੱਕੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਪਕਾ ਰਹੀ ਹੈਂ?

(ਸ) ਦੁੱਖ : ਇਹ ਕੁੜੀ ਭਾਵੇਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਲੰਝ ਮਾਰਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਦੇ ਮੁਖੜੇ ਦੀ ਟਿੱਕੀ ਸੋਹਣੀ ਹੈ?

46. ਡੰਡੀ

(ੳ) ਤੰਗ ਰਸਤਾ : ਮੈਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚਲੀ ਡੰਡੀ ਪੈ ਕੇ ਖੂਹ ‘ਤੇ ਪੁੱਜਾ।

(ਅ) ਕੰਨ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਗਹਿਣਾ : ਮੇਰੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਇਕ ਡੰਡੀ ਕਿਤੇ ਡਿਗ ਪਈ ਹੈ।

(ੲ) ਤੱਕੜੀ ਦੀ ਡੰਡੀ : ਤੱਕੜੀ ਦੀ ਡੰਡੀ ਟੁੱਟ ਗਈ ਹੈ।

(ਸ) ਪੂਰਨ ਵਿਸਰਾਮ : ਹਰ ਸਧਾਰਨ ਵਾਕ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਡੰਡੀ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਓ।

47. ਡੰਗ

(ੳ) ਵਕਤ : ਅੱਜ ਮੈਂ ਇਕ ਡੰਗ ਦਾ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

(ਅ) ਡੱਸਣਾ : ਸੱਪ ਡੰਗ ਮਾਰਨ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ।

(ੲ) ਜ਼ੋਰ : ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਨਾਲ ਸੀਤ ਦਾ ਡੰਗ ਮੱਠਾ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ।

48. ਡੋਲ

(ੳ) ਹਿੱਲਣਾ : ਰੱਸੀ ਉੱਪਰ ਟੰਗਿਆ ਮੇਰਾ ਦੁਪੱਟਾ ਡੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

(ਅ) ਡਰਨਾ : ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਬੋਲ ਤੇ ਰਤਾ ਨਾ ਡੋਲ।

(ੲ) ਖੂਹ ਵਿੱਚੋ ਪਾਣੀ ਕੱਢਣ ਵਾਲਾ ਭਾਂਡਾ : ਡੋਲ ਨਾਲ ਖੂਹ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਕੱਢੋ।

49. ਢਾਲ

(ੳ) ਢਲਵਾਨ : ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਢਾਲ ਪੱਛਮ ਵਲ ਨੂੰ ਹੈ।

(ਅ) ਇਕ ਹਥਿਆਰ : ਨਿਹੰਗ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਵਾਰ ਨੂੰ ਢਾਲ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਿਆ।

(ੲ) ਗਾਲਣਾ : ਸੁਹਾਗਾ ਸੋਨੇ ਨੂੰ ਢਾਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

(ਸ) ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਣਾ : ਪਤਨੀ ਨੇ ਪਤੀ ਦੇ ਸੁਭਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੁਤਾਬਕ ਢਾਲ ਲਿਆ।

50. ਤਪ

(ੳ) ਗਰਮ ਹੋਣਾ : ਤਵਾ ਤਪ ਗਿਆ ਹੈ।

(ਅ) ਕਠੋਰ ਭਗਤੀ : ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਜੰਗਲਾ ਵਿਚ ਤਪ ਕਰਨ ਚਲੇ ਗਏ।

(ੲ) ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆਉਣਾ : ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਪਰ ਉਹ ਐਵੇਂ ਹੀ ਤਪ ਪਿਆ।

51. ਤਰ

(ੳ) ਤਰਨਾ : ਮੈਂ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਤਰ ਕੇ ਪਾਰ ਕੀਤਾ।

(ਅ) ਇਕ ਫਲ : ਮੈਂ ਤਰ ਲੂਣ ਲਾ ਕੇ ਖਾਧੀ।

(ੲ) ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ : ਨੇਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਤਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

(ਸ) ਖ਼ੁਸ਼ਕੀ ਰਹਿਤ : ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

52. ਤਾਰ

(ੳ) ਲੋਹੇ ਦੀ ਤਾਰ : ਖੇਤ ਨੂੰ ਕੰਡੇਦਾਰ ਤਾਰ ਲਾ ਦਿਓ।

(ਅ) ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ : ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਰ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਵਧਾਈ ਭੇਜੀ।

(ੲ) ਤਾਰਨਾ : ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਤਾਰ ਆਇਆ ਹੈ।

(ਸ) ਮੁਕਤ ਕਰਨਾ : ਗੁਰਮੁਖ ਆਪ ਵੀ ਤਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

53. ਤਿਲਕ

(ੳ) ਟਿੱਕਾ : ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਮੱਥੇ ਉੱਪਰ ਤਿਲਕ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

(ਅ) ਫਿਸਲਣਾ : ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਪੈਰ ਤਿਲਕ ਗਿਆ।

(ੲ) ਨਿਕਲਣਾ : ਉਹ ਸਾਬਣ ਦੀ ਗਾਚੀ ਵਾਂਗ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿਲਕ ਗਿਆ।

(ਸ) ਇਕ ਗੋਤ : ਲੋਕਮਾਨਯ ਤਿਲਕ ਜੀ ਉੱਘੇ ਦੇਸ਼-ਭਗਤ ਹੋਏ ਹਨ ।

54. ਦੌਰਾ

(ੳ) ਇਕ ਵੱਡਾ ਭਾਂਡਾ : ਲਲਾਰੀ ਦੌਰੇ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਘੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।

(ਅ) ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਹਮਲਾ : ਉਸਨੂੰ ਮਿਰਗੀ ਦੇ ਦੌਰੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।

(ੲ) ਸੈਰ : ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

55. ਦਾਰੂ

(ੳ) ਦਵਾਈ : ਹਕੀਮ ਦੇ ਦੁਆ-ਦਾਰੂ ਨਾਲ ਉਹ ਅਰੋਗ ਹੋ ਗਿਆ।

(ਅ) ਸ਼ਰਾਬ : ਬਲਜੀਤ ਰਾਤ ਦਿਨ ਦਾਰੂ ਪੀ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੋਸ਼-ਹਵਾਸ ਗਵਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

(ੲ) ਇਲਾਜ : ਇਸ ਚੋਰ-ਉਚੱਕੇ ਦਾ ਕੋਈ ਦਾਰੂ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ।

(ਸ) ਬਾਰੂਦ : ਦਾਰੂ-ਸਿੱਕਾ ਤਿਆਰ ਰੱਖੋ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਵੈਰੀ ਕਦੋਂ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦੇਵੇ।

56. ਧਾਰ

(ੳ) ਮੱਝ ਦੀ ਧਾਰ-ਉਸ ਨੇ ਮੱਝ ਦੀ ਧਾਰ ਕੱਢੀ ਤੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਬਾਲਟੀ ਭਰ ਲਈ।

(ਅ) ਪਾਣੀ ਦੀ ਧਾਰ-ਪਰਨਾਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਧਾਰ ਡਿਗ ਰਹੀ ਸੀ।

(ੲ) ਤਲਵਾਰ ਆਦਿ ਦਾ ਮੂੰਹ : ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਧਾਰ ਬਹੁਤ ਤਿੱਖੀ ਹੈ।

(ਸ) ਲਿਆਉਣਾ : ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਤੂੰ ਜੋ ਕੁੱਝ ਮਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਨਾ ਹੈ, ਧਾਰ ਲੈ।

57. ਨੱਥ

(ੳ) ਬਲਦ ਦੀ ਨੱਥ : ਬਲਦ ਨੂੰ ਸਣ ਦੀ ਰੱਸੀ ਦੀ ਨੱਥ ਪਾਈ ਹੈ।

(ਅ) ਨੱਕ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਗਹਿਣਾ : ਮਾਮਿਆਂ ਨੇ ਦੋਹਤੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਨੱਥ ਪਾਈ।

(ੲ) ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ : ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੁਸ਼ਟ ਨੂੰ ਨੱਥ ਨਹੀਂ ਪਾਓਗੇ, ਓਨਾ ਚਿਰ ਤੁਸੀਂ ਸੁਖ ਦੀ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਸੌਂ ਸਕਦੇ।

58. ਪੱਕਾ

(ੳ) ਕੱਚੇ ਦਾ ਉਲਟ : ਇਹ ਅੰਬ ਪੱਕਾ ਹੈ।

(ਅ) ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਹੋਣਾ : ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਕਈ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

(ੲ) ਲਾਲੀ, ਸੋਜ ਤੇ ਪਾਕ ਦਾ ਬਣਨਾ : ਮੇਰੀ ਉਂਗਲ ਦਾ ਪੋਟਾ ਪੱਕਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

(ਸ) ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦਾ : ਮੁੰਡਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹੈ ਉਮਰ ਦਾ ਪੱਕਾ।

59. ਪੱਟੀ

(ੳ) ਤਖ਼ਤੀ : ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੱਟੀ ਉੱਪਰ ਕਲਮ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

(ਅ) ਬਰਬਾਦ ਕੀਤੀ : ਮੁਸ਼ਟੰਡਿਆ ਦੀ ਪੱਟੀ ਸ਼ੀਲਾ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਜੋਗੀ ਨਾ ਰਹੀ।

(ੲ) ਲੀਰ : ਮੈਂ ਜ਼ਖ਼ਮ ਉੱਪਰ ਪੱਟੀ ਬੰਨ੍ਹੀ।

(ਸ) ਵਾਲ ਸੁਆਰਨਾ : ਉਸ ਨੇ ਵਾਲ ਵਾਹ ਕੇ ਪੱਟੀਆਂ ਗੁੰਦ ਲਈਆਂ।

60. ਫੁੱਟ

(ੳ) ਫਲ : ਫੁੱਟ ਦਾ ਸੁਆਦ ਫਿੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

(ਅ) ਅਜੋੜਤਾ : ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਫੁੱਟ ਭਾਰਤ ਦੇ ਟੋਟੇ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ।

(ੲ) ਉੱਗਣਾ : ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਬੀਜੇ ਕਣਕ ਦੇ ਦਾਣੇ ਫੁੱਟ ਪਏ ਹਨ।

(ਸ) ਨਿਕਲਣਾ : ਇੱਛਾਬਲ ਚਸ਼ਮਾ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫੁੱਟ ਕੇ ਵਗਦਾ ਹੈ।

61. ਫੁੱਲ

(ੳ) ਹੱਡੀਆਂ : ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ।

(ਅ) ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਣਾ : ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਖ਼ੁਸ਼ਾਮਦ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਹ ਫੁੱਲ ਗਿਆ।

(ੲ) ਪੌਦੇ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਭਾਗ : ਇਹ ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ ਹੈ ।

(ਸ) ਆਫਰਨਾ : ਹਵਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਪੇਟ ਫੁੱਲ ਗਿਆ।

62. ਫੂਕ

(ੳ) ਖ਼ੁਸ਼ਾਮਦ : ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਫੂਕ ਦਿਓ। ਉਹ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਇੱਕ ਦਮ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ।

(ਅ) ਮੂੰਹ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਸਾਹ ਕੱਢਣਾ : ਫੂਕ ਮਾਰ ਕੇ ਅੱਗ ਬਾਲ ਦਿਓ।

(ੲ) ਸਾੜਨਾ : ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਲਵਾੜਾ ਫੂਕ ਦਿੱਤਾ।

(ਸ) ਹਵਾ : ਸਕੂਟਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਹੀਏ ਵਿੱਚ ਫੂਕ ਜ਼ਰਾ ਘੱਟ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ. ‘ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪਿਆਰੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚਲੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਬੋਲੀ’ ਦਾ ਹੋਰ ਅਰਥ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਵਾਕ ਬਣਾਓ।

ਉੱਤਰ : ਗਿੱਧੇ ਵਿਚ ਮੈਂ ਵੀ ਇਕ ਬੋਲੀ ਪਾਈ।

63. ਬੋਲੀ

(ੳ) ਭਾਸ਼ਾ : ਸਾਡੀ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ।

(ਅ) ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ : ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਬੋਲੀ, ”ਮੈਂ ਅੱਜ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗੀ।”

(ੲ) ਤਾਅਨਾ : ਉਸ ਦੀ ਬੋਲੀ ਮੇਰਾ ਸੀਨਾ ਚੀਰ ਗਈ।

(ਸ) ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇਕ ਰੂਪ : ਭੰਗੜੇ ਵਿਚ ਮੈਂ ਵੀ ਇਕ ਬੋਲੀ ਪਾਈ।

---