ਮੁਹਾਵਰੇ
ਮੁਹਾਵਰੇ (Idioms)
1. ਉਸਤਾਦੀ ਕਰਨੀ – ਚਲਾਕੀ ਕਰਨੀ।
ਵਾਕ – ਸਾਨੂੰ ਵੱਡਿਆਂ ਨਾਲ ਉਸਤਾਦੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ।
2. ਉੱਲੂ ਬੋਲਣੇ – ਉਜਾੜ ਹੋਣਾ।
ਵਾਕ – ਮਸਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉੱਲੂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।
3. ਊਜ ਲਾਉਣੀ—ਤੁਹਮਤ ਲਾਉਣੀ।
ਵਾਕ – ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ ਝੂਠੀ ਊਜ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।
4. ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ – ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ।
ਵਾਕ – ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਬੋਧੀ ਲੋਕ ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਸਮਾਨ ਹਨ।
5. ਅੱਖ ਦਾ ਤਾਰਾ – ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ।
ਵਾਕ – ਸੁਰਜੀਤ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਤਾਰਾ ਹੈ।
6. ਆਓ ਭਗਤ ਕਰਨੀ — ਆਦਰ ਕਰਨਾ।
ਵਾਕ – ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਮਹਿਮਾਨ ਦੀ ਆਓ ਭਗਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।
7. ਅੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਬਿਠਾਉਣਾ – ਆਦਰ ਮਾਣ ਕਰਨਾ।
ਵਾਕ – ਸੁਰਜੀਤ ਹੋਰੀਂ ਤਾਂ ਘਰ ਆਏ ਮਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਬਿਠਾਉਂਦੇ ਹਨ।
8. ਇੱਕ ਅੱਖ ਨਾਲ ਵੇਖਣਾ — ਸਭ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਸਮਝਣਾ।
ਵਾਕ – ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਭ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਖ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਸਨ।
9. ਈਦ ਦਾ ਚੰਨ ਹੋਣਾ—ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਬਾਦ ਮਿਲਣਾ।
ਵਾਕ – ਹਰਜੀਤ ਤੂੰ ਤਾਂ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਈਦ ਦਾ ਚੰਨ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਏਂ ਕਦੇ ਮਿਲਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ।
10. ਸਿਰ ਖਾਣਾ – ਰੌਲਾ ਪਾਉਣਾ।
ਵਾਕ – ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਬੱਚੇ ਸਿਰ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
11. ਸਿਰ ਚੜ੍ਹਨਾ – ਵਿਗੜ ਜਾਣਾ।
ਵਾਕ – ਬੱਚੇ ਲਾਡ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
12. ਹੱਥ ਧੋ ਬਹਿਣਾ – ਆਸ ਨਾ ਰਹਿਣੀ।
ਵਾਕ – ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਹੱਥ ਧੋ ਬੈਠਾ ਹੈ।
13. ਹਰਨ ਹੋ ਜਾਣਾ — ਭੱਜ ਜਾਣਾ।
ਵਾਕ — ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਚੋਰ ਹਰਨ ਹੋ ਗਿਆ।
14. ਹੱਥ ਅੱਡਣਾ – ਮੰਗਣਾ।
ਵਾਕ — ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਅੱਡਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
15. ਹੱਥ ਵਟਾਉਣਾ — ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ।
ਵਾਕ – ਜਗਜੀਤ ਸਕੂਲੋਂ ਆ ਕੇ ਮਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੀ ਹੈ।
16. ਹੱਥ ਪੀਲੇ ਕਰਨਾ—ਵਿਆਹ ਕਰਨਾ।
ਵਾਕ – ਸ਼ਿਵ ਲਾਲ ਤਾਂ ਕੁੜੀ ਦੇ ਹੱਥ ਪੀਲੇ ਕਰ ਕੇ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਹਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
17. ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਮੌਤ ਮਰਨਾ – ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਨਾਲ ਮਰਨਾ।
ਵਾਕ – ਸਮਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਲੋਕ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਮੌਤ ਮਰਦੇ ਹਨ।
18. ਕੰਨ ਖਿੱਚਣੇ – ਤਾੜਨਾ, ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ।
ਵਾਕ – ਸ਼ਾਮ ਨੇ ਘਰ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਖੂਬ ਕੰਨ ਖਿੱਚੇ।
19. ਕੰਨ ਤੇ ਜੂੰ ਨਾ ਸਰਕਣੀ — ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਾ ਹੋਣਾ।
ਵਾਕ – ਅਧਿਆਪਕਾ ਸੁਧੀਰ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ ਫ਼ੀਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ, ਪਰ ਸੁਧੀਰ ਦੇ ਕੰਨ ਤੇ ਜੂੰ ਨਾ ਸਰਕਦੀ।
20. ਖੋਰੂ ਪਾਉਣਾ—ਸ਼ੋਰ ਸ਼ਰਾਬਾ ਕਰਨਾ।
ਵਾਕ – ਛੁੱਟੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਖੌਰੂ ਪਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
21. ਗੁੱਡੀ ਚੜ੍ਹਨੀ — ਤਰੱਕੀ ਕਰਨੀ।
ਵਾਕ — ਰਾਮ ਦੀ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਗੁੱਡੀ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ।
22. ਗਲ ਪੈਣਾ — ਲੜਨਾ।
ਵਾਕ — ਮੂਰਖ ਲੋਕ ਐਵੇਂ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗੱਲ ਪੈਂਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ।
23. ਘਰ ਕਰਨਾ — ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਜਾਣਾ।
ਵਾਕ – ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਨਸੀਹਤ ਰਾਮ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਘਰ ਕਰ ਗਈ।
24. ਘਿਉ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਾਲਣੇ – ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਉਣੀਆਂ।
ਵਾਕ — ਜਦੋਂ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਜੀ ਲੰਕਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਘਿਉ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਾਲੇ।
25. ਘਿਉ ਖਿਚੜੀ ਹੋ ਕੇ—ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਹੋ ਕੇ, ਰਲ ਕੇ।
ਵਾਕ – ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਘਿਉ ਖਿੱਚੜੀ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
26. ਚਾਦਰ ਤਾਣ ਕੇ ਸੌਣਾ—ਬੇਫਿਕਰ ਹੋ ਕੇ ਸੌਣਾ।
ਵਾਕ – ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਚਾਦਰ ਤਾਣ ਕੇ ਸੌਂਦੇ ਹਨ।
27. ਛਿਲ ਲਾਹੁਣੀ — ਖੂਬ ਲੁੱਟਣਾ।
ਵਾਕ — ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਗਾਹਕਾਂ ਦੀ ਖੂਬ ਛਿਲ ਲਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
28. ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾਉਣਾ — ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ।
ਵਾਕ – ਮਾਂ ਨੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ।
29. ਜਾਨ ਵਾਰਨੀ — ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣੀ।
ਵਾਕ—ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਜਾਨ ਵਾਰ ਦਿੱਤੀ।
30. ਜ਼ਬਾਨ ਤੋਂ ਫਿਰਨਾ—ਮੁਕਰਨਾ।
ਵਾਕ—ਉੱਚੇ – ਸੁੱਚੇ ਆਚਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਫਿਰਦੇ।
31. ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਆਉਣਾ—ਅਧੀਨ ਹੋਣਾ।
ਵਾਕ — ਭਾਰਤ ਸੌ ਸਾਲ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਰਿਹਾ ਹੈ।
32. ਡੰਡੇ ਵਜਾਉਣਾ — ਵਿਹਲੇ ਰਹਿਣਾ।
ਵਾਕ—ਰਮੇਸ਼, ਡੰਡੇ ਵਜਾਉਣ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਤੁਰਨਾ, ਜਾਹ ਜਾ ਕੇ ਕੋਈ ਕੰਮ-ਧੰਦਾ ਕਰ।
33. ਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਚੂਹੇ ਨੱਚਣੇ–ਬਹੁਤ ਭੁੱਖ ਲੱਗਣੀ।
ਵਾਕ—ਆਓ, ਰੋਟੀ ਖਾ ਲਈਏ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਚੂਹੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ।
34. ਤੀਰ ਹੋ ਜਾਣਾ — ਦੌੜ ਜਾਣਾ।
ਵਾਕ — ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਚੋਰ ਤੀਰ ਹੋ ਗਿਆ।
35. ਥੁੱਕ ਕੇ ਚੱਟਣਾ—ਮੁੱਕਰ ਜਾਣਾ, ਫਿਰ ਜਾਣਾ।
ਵਾਕ – ਬਹਾਦਰ ਲੋਕ ਕਦੇ ਵੀ ਥੁੱਕ ਕੇ ਨਹੀਂ ਚੱਟਦੇ।
36. ਧੱਕਾ ਕਰਨਾ – ਅਨਿਆਂ ਕਰਨਾ।
ਵਾਕ – ਅਮੀਰਾਂ ਨੂੰ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨਾਲ ਧੱਕਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ।
37. ਨੱਕ ਨਾ ਰਹਿਣਾ—ਇੱਜ਼ਤ ਨਾ ਰਹਿਣੀ।
ਵਾਕ – ਮਾੜੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨੱਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।
38. ਬਾਂਹ ਭੱਜਣੀ—ਆਸਰਾ ਟੁੱਟ ਜਾਣਾ।
ਵਾਕ — ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਏ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਾਂਹ ਭੱਜ ਗਈ।
39. ਬਾਂਹ ਦੇਣਾ—ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ।
ਵਾਕ – ਮੁਸੀਬਤ ਵੇਲੇ ਸੱਚੇ ਮਿੱਤਰ ਹੀ ਬਾਂਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
40. ਲਹੂ ਪਾਣੀ ਇਕ ਕਰਨਾ—ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ।
ਵਾਕ — ਅੱਜ ਦੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਲਹੂ-ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
